Eren Can Altay  |  Ed. Seda İstifciel

Her üç yılda bir olduğu gibi, bu yıl da İslam coğrafyasının en prestijli mimarlık ödülü, Ağa Han Mimarlık Ödülleri sahiplerini bulacak. Geçtiğimiz Haziran ayında kısa listeye kalan projelerin yayınlanmasıyla birlikte, mimarlık gündemini hayli meşgul eden yapılar arasında İstanbul’dan da bir proje yer alıyor: Rami Kütüphanesi. 

1977’den beri düzenlenen Ağa Han Mimarlık Ödülleri, Müslüman toplumlarda hayata geçirilmiş nitelikli mimari projeleri ödüllendirmeyi amaçlayan bir oluşum. Yarışmanın ana unsuru İslam toplulukları olsa da, mimarlar açısından herhangi bir kimliksel önceliğin bulunmaması, yarışmayı kapsayıcı ve küresel açıdan da kabul edilmiş, prestijli bir ödül haline getiriyor. Mimarlık ödülleri, yine aynı adla anılan Ağa Han Vakfı tarafınca organize ediliyor. 

Vakıf, Ağa Han ailesi tarafından yönetiliyor. Ağa Han ailesi üyeleri çoğunlukla İsviçre, Fransa, Kanada ve İngiltere gibi Batı ülkelerinde ikamet eden nüfuslu bir burjuva ailesi gibi gözükse de, ailenin başı İslamın İsmaili mezhebinin ruhani lideri olarak da anılıyor. 2025 de vefat eden Prens Kerim Aga Khan IV, 50. İmam olarak da anılıyordu. Bu açıdan aile Batılı bir burjuvazi ile Doğu’lu bir mezhep liderliğinin karışımı olarak görülebilir. 

Ağa Han mimarlık ödülleri verilmeye başlandığı 1977 yılından itibaren birçok kez Türkiye’deki yapılara ve mimarlarına da verildi. Hatta şu an Rami Kütüphanesi ile kısa listeye giren Han Tümertekin, 2004 yılında Çanakkale’deki B2 evi ile bu ödüle daha önceden de layık görülmüştü. Han Tümertekin dışında Emre Arolat, Teğet Mimarlık, Tabanlıoğlu Mimarlık gibi Türkiye’nin en bilindik mimarlık firmaları da çeşitli projeler ile bu ödülü kazanmaya hak kazanmışlardı. Ancak Türkiye’de mimari eleştirisi ve teorisi konularında da önemli bir figür olan Turgut Cansever’in ödül ile ilişkisi diğer kazananlara nazaran biraz daha ön planda duruyor denilebilir. 

Bu ödüle üç farklı proje ile layık görülen Cansever, bunu başarabilen tek mimar olarak öne çıkar. 1980 yılında Ankara Tarih Kurumu Binası ve Bodrum’da yer alan Ahmet Ertegün Evi restorasyonu ile, 1992 yılında ise yine Bodrum’da yer alan Demir Tatil Köyü ile ödüle ulaşan Turgut Cansever, Türk-İslam mimari geleneğinin modern yorumunu başarılı bir şekilde gerçekleştirmeyi amaçlamıştı. 

Bu yıl Rami Kütüphanesi ile kısa listeye kalan Han Tümertekin, 2004 yılında B2 evi ile ödüle uzandığında, tasarladığı yapı, Rami Kütüphanesinden çok farklı bir işleve ve ölçeğe sahipti. Rami Kütüphanesi gibi kamusal bir işlevden ziyade, tek bir ailenin yazlık olarak kullanabileceği bir yapı olan B2 evi, içerisinde bulunduğu köy ile kurduğu ilişki ve çevresine olan uyumu ile dikkat çekiyordu. 

Rami Kütüphanesi ise İstanbul’un en büyük kütüphanesi olma özelliği ve kamusal kullanımı ile bireysel bir yarardan ziyade içerisinde bulunduğu topluma ve bölgeye yaptığı katkı ile ön plana çıkıyor. 19.yy’da Rami Kışlası olarak anılan ve askeri kullanımı 1971 yılına kadar devam eden avlulu ve tek katlı kare planlı bir yapının restorasyonu ve yeniden işlevlendirilmesi olarak özetlenebilecek proje, 2023 yılında  Eyüpsultan’da tamamlandı ve kapılarını kullanıcılarına açtı. 

Yaşayan kütüphane teması üzerine yoğunlaşan yapı, içer kapalı bir kütüphane yapısından ziyade kentsel bir alan oluşturmayı da amaçlıyor. Orta avlusunun yeşillendirilmesi ve farklı kamusal işlevler için kullanıma açılması, yoğun bir kentsel dokusu olan bölgeye nefes sağlayan bir alan yaratıyor. Çocuk okuma alanları, atölye ve seminer bölümleri ve sergi alanlarına dek farklı fonksiyonları da içerisinde bulunduran Rami Kütüphanesi, İstanbul için önemli bir yapı olmaya devam edecek gibi görünüyor. 

2025’in Sonbaharında açıklanması planlanan Ağa Han Mimarlık ödüllerinde İspanya’dan Kenya’ya, Senegal’den Endonezya’ya birçok coğrafyadan yapı yarışıyor. Diğer projelere Ağa Han Mimarlık Ödüllerinin kendi sitesinden ulaşılabiliyor. Önümüzdeki aylarda bu prestijli ödülün ülkemize tekrardan gelip gelmeyeceğini hep beraber göreceğiz. 

2025 Ağa Han Mimarlık Ödülleri Kısa Listeye kalan Projeler: 

https://the.akdn/en/how-we-work/our-agencies/aga-khan-trust-culture/aga-khan-award-for-architecture/aga-khan-award-for-architecture-2023-2025-cycle 

 *Görseller: https://www.hantumertekin.com/projects/rami sitesinden alınmıştır.