Eren Can Altay  |  Ed. Seda İstifciel

Mimarlığın Nobel’i olarak da adlandırılan, disiplinin en prestijli ödülü Pritzker Mimarlık Ödülünün bu yılki sahibi 4 Mart’ta açıklandı. Mimarlığın en yüksek noktası, bu yıl Çinli mimar Liu Jiakun’a emanet. Peki nedir bu Pritzker ödülü? 

1979’da verilmeye başlanan ödül, Şikagolu Pritzker ailesi tarafından oluşturulan Pritzker Vakfı tarafından organize ediliyor. Ödül organizasyonu, Cindy Pritzker ve eşi Joy A. Pritzker tarafından başlatılıyor ve bugün oğulları tarafından devam ettiriliyor. Yılda bir kez verilen ödüle layık görülen mimar, aynı zamanda 100.000 dolarlık bir ödülün de sahibi oluyor. 

2012 yılında Wang Shu’dan sonra, bu ödüle ulaşan ikinci Çinli mimar olan Liu Jiakun, tezatlıklardan beslenen mimarı anlayışı ile ön plana çıkıyor. Gelenek ve modernlik, gündelik ile ütopik, yoğunluk ve boşluk gibi birbirlerine zıt olan kavramlar, Jiakun’un mimarisinde bir araya gelebiliyor. Aynı zamanda bir yazar da olan mimarın edebi eserleri de aynı kavramlar odağında şekilleniyor.

Bu özellikler sayesinde, mimarın eserlerinde gözle görülmeyen bir dinamizm hissedilebiliyor. Bu dinamizm yapının cephesinde uygulanan fiziksel unsurlardan ya da kompozisyonlardan ziyade, yapının tümüne yayılmış bir özelliğe dönüşüyor. Özellikle Çin’in geleneksel unsurlarını çağdaş mimari ile başarılı bir şekilde harmanlaması, Jiakun’un eserlerinde dikkat çeken unsurlardan biri olarak öne çıkıyor. 

Mimari bir tarzı dikte etmekten ziyade, projeye, alana ve bağlama özel çalışmalar yürütmeyi tercih eden Jiakun, önceden belirlenmiş üslupsal elementleri, projelerinde tekrarlamaktan kaçınan ve bunu yaparken de toplumsal ve mahalli bazda ürünler çıkarmaya dikkat eden bir mimar. Bu yönden bakacak olduğumuzda, Jiakun, mimarisinin sadece fiziksel bir yapı olmaktan öte, toplumsal bir ürün olduğunun ve bu konuda değiştirici ve dönüştürücü bir etkisinin olduğunun da bilinciyle hareket ediyor. 

2015 yılında Çin’in Chengdu kentinde tamamlanan West Village projesi, mimarın, yukarıda bahsettiğimiz bazı kavramlara yaklaşımına somut bir örnek oluşturuyor. Ticari bir yapı olmasına rağmen, bloğun orta avlusuna (proje özelinde avlu teriminin doğruluğu tartışılır elbette) kamusal girişin sağlanabilmesi, özel ve kamusal alanlar arasında bir muğlaklık yaratmaya başlıyor. Yine tezatlardan beslendiğini belirttiğimiz Jiakun, yapının yoğunluğunu parselin dış sınırlarında toplayarak, dışarıdan bütüncül bir blok içeriden ya da farklı sokaklardan, açık bir toplumsal bir kompleks izlenimi vermeyi başarıyor. 

2020’de Lishui, Çin’de tamamlanan bir diğer proje olan Songyang Mahallesi Kültür Merkezi de, mimarın kavram bohçasında olan bir diğer konuya odaklanıyor: gelenek ile modern. Geleneksel bir Çin mahallesine entegre edilen restorasyon projesi, ne kentin tarihsel mekansallığını yıkıma uğratıyor, ne de çağdaş bir dil izlenmesine engel oluyor. Bu ikiliği birbirlerine tezat olarak kullanmak bir yana, mahalledeki eski ve yeni parçalar birbirlerini tamamlıyor ve farklı bir ahenk yakalıyor. Mimarın sosyal topluluklar ile kurduğu ilişki ve bu yerelliklere kattığı değer de, onun ve eserlerinin toplumsal yanını ortaya çıkarıyor. 

Jiakun’un mimari bir tarzı dikte etmeyen ve yere göre şekillenen mimari tarzını ise bir başka projesinde, Erlang Kasabası Tianbao Mağara Yenilenmesi projesinde görebiliyoruz. Yapının mekansal değişimlerini neredeyse farklı mimari tarzlar ile belli eden mimar, birbirini takip etmeyen,  Likör üretimi için kullanılan dağlık bağ bölgesinde kaybolan formlar ile kanyonda eriyen bir mimariye ulaşıyor. Yapı kompleksinde kimi zaman çağdaş mimari örnekler, kimi zaman öne çıkan farklı renkler ve bunun altında gizlenmiş bir geleneksel mimari referanslar ve bunlara ek olarak de gayet mütevazi mekanları bir arada kullanılmış. Bir araya getirilmesi çok da kolay olmayan bu unsurlara, bir de materyal envanteri eklenince, neredeyse deneysel bir eser ortaya konmuş denilebilir. 

Kendisine has mimari üslubu ve görsel bir estetik devamlılığından ziyade kavramsal bir devamlılığı yakalayabilmiş olan Jiakun, eserleri ve çalışmalarıyla mimari dünyasının takip etmesi ve öğrenmesi gereken bir şahsiyet olarak ön plana çıkıyor. Pritzker Ödülünün 2025 yılı kazananı olarak da bu durumu ölümsüzleştirmiş durumda. 

Kaynaklar:

Foto 1: Liu Jiakun, Fotograf Hyatt Vakfi, Pritzker Ödülü

Foto 2: West Village, Fotograf Chen Chen 

Foto 3: Songyang Mahallesi Kültür Merkezi, Fotograf Arch-Exist

Foto 4: Erlang Kasabası Tianbao Mağara Yenilenmesi, Fotograf Arch-Exist

Fotoğraflar: https://www.pritzkerprize.com/media-news#page-2736 sitesinden alınmıştır.